کنفرانس بین المللی مدیریت و علوم رفتاری
International Conference on Management & Behavioral Sciences
Mbs2017.ir
شرحی بر تاب آوری
اشکان کماسی
چکیده:
ایران ازجمله کشورهای حادثهخیز میباشد که همهساله با بلایایی طبیعی و معضلات ناشی از عملکرد انسانی در معرض انواع
بحران قرار میگیرد. وسعت ایران، تنوع جغرافیایی و اقلیم گوناگون آن خود دلیلی است بر لزوم آمادگی و شناخت قبلی
خطرات و موجبات وقوع و بروز آنها. در این راستا لازم است توجه شایسته و بایسته به موضوع "تابآوری" و تاب آور نمودن
انواع جوامع و تشکلها صورت پذیرد. بامطالعه و بررسی در تحقیقات قبلی مشخص میگردد موضوع تابآوری در ایران، در
همه ابعاد و نگرشها همواره نیازمند پژوهش، شناخت و برنامهریزی میباشد تا در هنگام وقوع مصائب و بحرانها جوامع،
شهرها و سازمانها امکان بهترین نوع مواجه و مقابله با معضلات را داشته باشند. در این پژوهش با مروری بر "تابآوری" از
دیدگاه فردی، سازمانی و جوامع شهری در برابر حوادث خواهیم داشت.
واژگان کلیدی: تاب آوری ، سازگاری، پایداری، استحکام، آمادگی
کنفرانس بین المللی مدیریت و علوم رفتاری
International Conference on Management & Behavioral Sciences
Mbs2017.ir
مقدمه
تابآوری ) Resilience یا Resiliency ( یکی از مفاهیم مهم نظری و کاربردی در مدیریت و بهویژه مدیریت بحران در
سالهای اخیر بوده است. این مفهوم به شکل گستردهای در مورد جوامع تاب آور بکار گرفتهشده است. محققان تلاش کردهاند
تا ویژگیهای جوامع تاب آور را شناسایی و راهبردهای ایجاد این جوامع را معرفی نمایند.
در همین راستا اخیراً توجه نسبتاً زیادی به سازمانهای تاب آور در برابر بحرانها بهعنوان یکی از اجزای مهم تابآوری
اجتماعی صورت گرفته است )نپ، 3102 (. سازمانهای تاب آور سازمانهایی هستند که به دلیل آمادگی، برنامهریزی و
انعطافپذیری بالایی که در خود ایجاد مینمایند، میتوانند بحرانها را با حداقل خسارات و هزینهها پشت سر گذارند )نپ،
.)3105
تابآوری میبایست یکی از اهداف مهم و استراتژیک همه سازمانها در برابر بحرانها بوده و ضروری است میزان دستیابی به
این هدف مرتباً" تحت کنترل باشد. اکنون مدلهای زیادی برای اندازهگیری تابآوری سازمانی ارائهشدهاند. یکی از مدلهای
جامع اندازهگیری مدل پیشنهادی مک مأنوس ) McManus ( میباشد. مطابق مدل مک مأنوس شاخصهای تابآوری سازمانی
به سه بخش اصلی تقسیم میشوند:
شاخصهایی که میزان موقعیتشناسی سازمان را اندازه میگیرند.
شاخصهایی که آسیبپذیریهای کلیدی سازمان را اندازهگیری مینمایند.
شاخصهایی که ظرفیت تطابقپذیری سازمان را نشان میدهند.
منظور از موقعیتشناسی فهم و درک سازمان از محیط عملیاتی و عملکردی خود است که میتوان آن را از طرق ذیل
اندازهگیری نمود:
الف توانایی سازمان در آیندهنگری و استفاده از فرصتها -
ب توانایی شناسایی بحرانها و عواقب احتمالی ناشی از آنها -
ج شناخت دقیق عواملی که زمینهساز بحرانها هستند -
د آگاهی و اطلاع از منابع درونی و بیرونی در دسترس -
ر شناخت صحیح از حداقل نیازهای اولیه برای ادامه فعالیت سازمان -
س شناخت درست از انتظارات، تعهدات و محدودیتهایی که در ارتباط با گروههای ذینفع وجود دارد -
کنفرانس بین المللی مدیریت و علوم رفتاری
International Conference on Management & Behavioral Sciences
Mbs2017.ir
آسیبپذیریهای کلیدی آن جنبههای عملیاتی و مدیریتی سازمان را در برمیگیرند که میتوانند بیشترین اثرات را از وقوع
بحرانها ببینند :
الف داراییهای فیزیکی ازجمله ساختمانها، تأسیسات، تجهیزات و ماشینآلات -
ب منابع انسانی )نیروهای انسانی( در سنین و ردههای مختلف تخصصی، کاری و جنسی -
ج ارتباطات، روابط و مراودهها -
ظرفیت تطابقپذیری به فرهنگ و پویایی یک سازمان مربوط میشود. تطابقپذیری موجب میشود تا امکان تصمیمگیری
صحیح در شرایط عادی و شرایط بحرانی در سازمان فراهم شود. ظرفیت تطابقپذیری یک سازمان را میتوان از روشهای ذیل
اندازهگیری نمود:
الف ساختار رهبری و تصمیمگیری در سازمان -
ب نحوه کسب، انتشار و نگهداری اطلاعات و دانش -
- .) ج درجه خلاقیت و انعطافپذیری )تحمل( در سازمان )عسگری، 3103
تابآوری بهعنوان بخشی از ارزیابی خطر
همواره احتمال وقوع یک حادثه بستگی به دو عامل اصلی مخاطره و آسیبپذیری دارد. مقدار و میزان آسیبپذیری در این
رابطه بسته به مقادیر زیر تغییر مینماید:
مواجهه
میزان تأثیرپذیری در جامعه
ظرفیت تابآوری
مقادیر تأثیرپذیری جامعه و میزان تابآوری جامعه در برابر حوادث، اتفاقات و بلایا متفاوت میباشد )نپ، 3105 (. میتوان
اینگونه استنباط کرد که تابآوری تنها عاملی است که رابطه معکوس با میزان خطر دارد. ازآنجاکه موضوع ارزیابی خطر
اساساً" یکی از اقداماتی است که بهمنظور شناخت و تحلیل خطر، اولویتبندی میزان خطر و برنامهریزی برای مدیریت خطر
انجام میشود، درمجموع ارزیابی تابآوری نیز ازجمله اقداماتی است که قبل از وقوع حوادث باید انجام شود تا توانایی یک
سازمان )جامعه( برای جذب، تعدیل و پاسخ به حادثه شناخته شود.
کنفرانس بین المللی مدیریت و علوم رفتاری
International Conference on Management & Behavioral Sciences
Mbs2017.ir
ظرفیت سازمان، شرط لازم برای تابآوری در برابر اتفاقات وقایع
طبق تعریف بخش استراتژی بینالمللی کاهش خطر بلایای سازمان ملل متحد، ظرفیت عبارت است از مجموع نقاط قوت،
داشتهها و منابع یک سازمان یا یک جامعه برای تحقق اهداف آن سازمان، درحالیکه بر اساس تعریف همین نهاد بینالمللی،
تابآوری عبارت است از توانایی یک سازمان یا یک جامعه در معرض مخاطره در استفاده از ظرفیتهای خود برای جذب و
پاسخ به خطر در زمان معین و بهصورت مؤثر. بر این اساس واضح است که داشتن ظرفیت جذب و پاسخ به حوادث و بلایا،
شرط لازم برای تابآوری سازمان میباشد.
ازآنجاییکه برای استفاده از این منابع نیازمند دسترسی به امکانات سازمان و جامعه هستیم، میتوان اینطور عنوان کرد که
وجود ظرفیت و مدیریت اتفاقات شرط لازم برای ایجاد تابآوری بوده لیکن شرط کافی نیست. چهبسا وجود منابع فراوان بدون
توانایی استفاده از آنها نهتنها باعث کاهش خطر نمیگردد، بلکه خود میتواند مشکلاتی را فراهم آورد.
تاب آور بودن یا تاب آور ساختن
با توجه به مطالب قبل میتوان اینگونه استنباط کرد که تابآوری در برابر بلایا و حوادث نیز مثل هر توانایی دیگر ممکن
است بهصورت طبیعی و ذاتی در جامعه یا سازمان وجود داشته باشد یا اینکه توسط اقدامات برنامهریزیشده ایجاد گردد. در
اینجا تفاوت کلی بین تابآوری و ایجاد تابآوری در برابر وقایع و حوادث مشهود شده و ایجاد و ارتقاء تابآوری یا همان تاب
آور ساختن باید هدف باشد.
تابآوری و توسعه پایدار
تابآوری باید با ابعاد ذیل ارتباطات مستقیم و صحیحی داشته باشد:
سیاسی، نهادی: ترویج هماهنگی بین ادارات داخلی برای کاهش خطرپذیری بلایا و ایجاد ظرفیت نهادی و تخصیص منابع
( Baumgartner, derissen, quaas ، 2009 )
اجتماع : ی تضمین دسترسی به خدمات اساسی برای همه و تأمین خدمات حمایتی پس از وقوع حوادث
اقتصاد : ی تنوع بخشیدن به فعالیتهای اقتصادی محلی و اجرای اقدامات فقرزدایی
زیستمحیط : ی حفاظت، مرمت و تقویت اکوسیستمها و تعهد به کاهش آلودگی و صدمات
برای هر یک از ابعاد ذیل شاخصهای بدین گونه تعریف میشوند:
کنفرانس بین المللی مدیریت و علوم رفتاری
International Conference on Management & Behavioral Sciences
Mbs2017.ir
اقتصادی: ظرفیت جبران خسارت، توانایی برگشت به شرایط مالی مناسب و شدت خسارات
محیطی، ساختاری: کاربری ناسازگار، مقاومت ساختمان، تراکم
نهادی و سیاسی: روابط، عملکرد
اجتماعی: مهارت، سرمایه اجتماعی، نگرش
مؤلفههای کلیدی شهرهای تاب آور
شهرهای تاب آور شهرهای همیشه آماده هستند. در شرایط غیرمنتظره، یک شهر تاب آور بهسرعت پاسخ میدهد، در صورت
نیاز هماهنگیها را انجام میدهد و باوجود شرایط بد و ناراحتکننده به کار خود ادامه میدهند. تابآوری در درازمدت نیازمند
توانایی بیشتر برای بازگشت به جایگاه اولیه از شوک وارده به سیستم و نیازمند توانایی برای انطباق با تغییرات ظریف در طول
زمان و توسعه شهر که در درازمدت قابلانعطاف هستند.) clark, nemecek, 2010 (. در شهرهای تاب آور ساختمانهای
کمتری فرومیریزند و قطعی برق کمتر رخ میدهد. تعداد کمتری از خانوادهها و مراکز تجاری و صنعتی در معرض خطر قرار
میگیرند. در کل از تعداد کشتهشدگان کاسته شده، جراحات و آسیبدیدگیها به حداقل میرسد و ناهماهنگیها و مشکلات
.) ارتباطاتی کمتری روی میدهد. )گادزچاک، 3100
شهر تاب آور شهری است که دارای مؤلفههای ذیل باشند:
دوام
سازگاری
آمادگی
پایداری
استحکام
اصول تابآوری در شهرها
شهرها سیستمهای پیچیدهای هستند که بهصورت دائم در معرض تعاملات مختلف میباشند. برای اینکه مجموعهایی عظیم
چون شهر با پیچیدگیهای خاص خود کارآمد و تاب آور شود نیاز به تبیین اصولی است که مسیر دستیابی به این آرمان را
روشن گرداند. در این میان اصول مختلفی از جانب افراد متفاوت مطرح میشود. برخی اصول کالبدی را مطرح میگردانند و
کنفرانس بین المللی مدیریت و علوم رفتاری
International Conference on Management & Behavioral Sciences
Mbs2017.ir
برخی دیگر بر اصول اجتماعی تأکیددارند، در این میان اصولی که تلفیقی از موارد مختلف اجتماعی و ساختاری باشد، کاراتر
خواهد بود.
اصول تابآوری:
نظم و هماهنگی
تأمین منابع و موارد مالی
نگهداری بهروز دادهها
سرمایهگذاری و حفظ زیرساختهای حیاتی
ارزیابی ایمنی مدارس و تأسیسات درمانی
کاربرد و اجرای مقررات
حصول اطمینان از تنظیم برنامههای درسی و آموزشی
حفاظت از محیطزیست
.) مدیریت سوانح )گادزچاک، 3100
.) اطمینان از خدمات به جوامع )مشهد، 3103
نکته قابلتوجه در اصول تابآوری توجه به این اصل است که نسبت به برنامههای کاهش خطر، تابآوری دچار تغییر نگرش
شده است. برنامههای سنتی تابآوری بیشتر تمرکز بر مقاومسازی ساختاری )کالبدی( بوده لیکن اکنون در رویکرد جدید
تابآوری در کنار کاهش خطرات ذکرشده، به مواضع اجتماعی نیز توجه خاص شده است.
اصول دهگانه ضروری برای تاب آور سازی شهرها در برابر حوادث
اصل یک: چارچوب سازمانی و اداری
اصل دو: تأمین مالی منابع
اصل سه: ارزیابی خطرات چندگانه
اصل چهار: حفاظت از زیرساختها
کنفرانس بین المللی مدیریت و علوم رفتاری
International Conference on Management & Behavioral Sciences
Mbs2017.ir
اصل پنج: محافظت از امکانات و خدمات ضروری
اصل شش: تدوین مقررات و استفاده از برنامهریزی
اصل هفت: آموزش، تعلیم و تربیت و ارتقا آگاهی عمومی
اصل هشت: حفاظت از محیطزیست
اصل نه: طرحهای آمادهسازی مؤثر
اصل ده: بازیابی و بازسازی جوامع
برنامهریزی استراتژیک بهمنظور به استفاده از اصول دهگانه
فاز اول: سازماندهی و آمادهسازی برای پذیرش و بکار بستن اصول دهگانه
فاز دوم: تشخیص و ارزیابی خطراتی که هر شهر را تهدید مینماید
فاز سوم: ایجاد یک برنامه عملیاتی برای شهر ایمن و تاب آور در برابر حوادث
فاز چهارم: اجرای برنامه
فاز پنجم: پایش و پیگیری
ویژگیهای شهر تاب آور
مشارکت مردمی: مردم شهر همگام با نهادهای دولتی و بر اساس پتانسیلها و منابع موجود، در شناخت مخاطرات،
تصمیمگیری و برنامهریزی برای مدیریت بحران و حوادث در شهر مشارکت مینمایند.
شایستگی و توانایی مدیران: مسئولین و مدیران شهری، شایستگی و توانایی لازم را برای ایجاد شهرنشینی پایدار با مشارکت
همه گروهها دارند.
رویکرد پیشگیرانه: در شهر تاب آور از وقوع بسیاری از حوادث و بلایا پیشگیری شده است. چراکه شهروندان در خانهها و
محلههایی با زیرساختهای مناسب زندگی کرده و احتمال وقوع و ایجاد بسیاری از بحرانها را از بین بردهاند.
کنفرانس بین المللی مدیریت و علوم رفتاری
International Conference on Management & Behavioral Sciences
Mbs2017.ir
ارزیابی خطر: شهر تاب آور مخاطرات خود را میشناسد و اطلاعات کافی در خصوص مخاطرات، آسیبپذیری، تجارب قبلی و
ظرفیتها در شهر وجود دارد.
برنامهریزی برای مواجهه با مخاطرات: شهر تاب آور مخاطرات خود را از قبل پیشبینی نموده و برنامه مناسب برای حفاظت از
شهروندان، داراییها )اماکن، تجهیزات و سرمایهها(، میراث فرهنگی و محیطزیست داشته و همچنین توانایی کاهش خسارات
فیزیکی و پیامدهای اجتماعی را دارد.
تعهد: برای تأمین منابع ضروری و ساماندهی قبل، حین و بعد از بلایای شهری متعهد شده است.
بازگشت سریع: پس از وقوع بحران و رفع نیازهای اولیه، خود را برای ازسرگیری فعالیتهای روزمره ازجمله اجتماعی،
اقتصادی، آموزشی و ... آماده نموده و مهیای زندگی عادی باشد.
راهکارهای اجرایی و عملیاتی
جلب مشارکت و استفاده از همه سازمانهای دولتی و نهادهای عمومی و مردمی برای آگاهی، درک مشترک و شناخت
برنامههای کاهش خطر و ایجاد یک اتحاد محلی از قبل مشخصشده برای اقدامات هماهنگ در موقع بروز وقایع
اطمینان از آگاهی و شناخت کامل همه سازمانهای مورداشاره از قبیل دولتی، مردمی و عمومی از وظایف خود در برنامههای
کاهش خطر، آمادگی، مقابله، بازسازی و احیا )باز توانی(
تخصیص بودجه مناسب و کافی برای اجرای برنامههای کاهش خطرات و آمادگی مواجهه با وقایع
تدوین برنامههای تشویقی برای مالکان، صنوف، کسبه و اقشار کمدرآمد بخشهای عمومی بهمنظور مشارکت در سرمایهگذاری
در برنامههای آموزش عمومی، کاهش خطرات، نوسازی و مقاومسازی
وجود آخرین دادههای ارزیابی بروز خطرات که دستهبندی و تحلیلشده و شامل نوع حوادث و خطرات، آسیبپذیری و
ظرفیتهای موجود باشد. این اطلاعات میبایست در برنامهریزیهای ذیربط استفادهشده و ضروری است در دسترس عموم
قرار داشته باشند.
ارزیابی ایمنی همه مدارس و مراکز آموزشی و تسهیلات بهداشتی در شهر و در صورت نیاز ارتقاء وضعیت آنها
کنفرانس بین المللی مدیریت و علوم رفتاری
International Conference on Management & Behavioral Sciences
Mbs2017.ir
اجرای واقعگرایانه و قاطعانه مقررات فنی مسکن و شهرسازی با تأکید بر حمایت از اقشار کمدرآمد و بهبود سکونتگاههای
غیررسمی )مانند حاشیهها و حلقههای دوم شهرها(
اجرای برنامههای جامع و مداوم آموزشی طی دورهها و سطوح مختلف و توانمندسازی محلهها
اجرای برنامههای حفظ محیطزیست و برنامههای مطابق با تغییرات اقلیمی
استقرار سیستمهای هشدار سریع و ارتقاء ظرفیت مدیریت اورژانس در شهر و اجرای مانورهای آمادگی همگانی
تابآوری سازمانی و خودکار آمدی مدیران
بر مبنای نگرش سیستمی، نمیتوان سازمانی را بدون تعامل با محیط بیرونی متصور شد. بهعبارتدیگر سازمانها پیوسته در
تعاملی فعال و پویا با محیط بیرونی خود هستند )علاقه بند، 0231 (. امروزه محیط بیرونی سازمانها محیطی بسیار متغیر و
متحول است، بهطوریکه عصر حاضر را عصر فناوری اطلاعات نامیده و هر 5 سال، نیمی از اطلاعات بشری بهکلی منسوخشده
و دانش و اطلاعات جدیدی جایگزین آنها میشود )جلیل وند، 0233 (. در چنین شرایطی اگر سازمانها نتوانند خود را با این
تغییرات شتابان انطباق دهند، رو به اضمحلال و نابودی میآورند. بنابراین ضروری است که سازمانها بتوانند خود را با این
تغییرات انطباق داده و مبنایی برای رشد و پیشرفتشان فراهم آورند )هوی و میسکل، 3102 (. در این میان راهکارهای مختلفی
وجود دارد که سازمانها میتوانند با توسل بر آن خود را با محیط بیرونی انطباق دهند.
این در حالی است که تحلیلهای بسیاری از نظریهپردازان بر این مبحث استوار است که بسیاری از مفاهیم نوظهور مدیریت
ازجمله اقتضاء، مدیریت استراتژیک، مدیریت کیفیت فراگیر، مدیریت ارتباط با مشتری و ... همگی نشات گرفته از محیط
ناپایدار بیرونی سازمانها هستند )مرکز تحقیقات کاربردی، 3110 (. تا زمانی که محیط بیرونی سازمانها، محیطی ایستا و
بدون تغییر باشد، سازمانها و مدیران آنها میتوانند صرفاً" با تمرکز بر محیط درونی، به اهداف سازمانی دست یابند. در این
وضعیت و پس از متحولشدن محیط بیرونی، سازمانها دیگر نمیتوانستند به شکل مستقل به انجام امور خود بپردازند. لذا
.) تعامل با محیط بیرونی بهعنوان یک ضرورت و به جهت آن دسترسی به منابع موردنیاز فراهم گردید )هوی و میسکل، 3102
نظامهای آموزشی از این قاعده مستثنی نیستند. محیط بیرونی پیچیده و متغیر آنها سبب شده که سبکهای سنتی مدیریت
و اداره سازمانها نتوانند پاسخگوی تقاضاهای شرایط فعلی سازمان باشند. اکنون توجه به سرمایههای روانشناختی افراد بیشتر
مدنظر بوده و اساسیترین بعد آن را میتوان در مفهوم خود پنداره موردبررسی قرارداد )حسن زاده، 0231 (. بهعبارتدیگر
تصورات و دیدگاههای فرد درباره شناخت، احساسات و عواطف، مهارتها و رفتارهای خود را خود پنداره مینامند )فراهانی،
ترخانی و ایمانی، 0210 (. بر اساس مطالعات آلبرت باندورا یکی از مؤلفههای اساسی در شکلدهی به خودکار آمدی مدیران،
برانگیختگی روانی و جسمی است که بیانگر میزان تحمل فرد در برابر فشارهای محیط بیرونی است. این مؤلفه میتواند در یک
عامل کلیتر که البته به سطح کل سازمان مربوط میشود، نمود پیدا کند و آن مؤلفه، تابآوری سازمانی است. تابآوری
کنفرانس بین المللی مدیریت و علوم رفتاری
International Conference on Management & Behavioral Sciences
Mbs2017.ir
سازمانی عبارت است از پویاییهای ساختاری و رویهایی که باعث میشود سازمان ظرفیت لازم را برای مقابله با دشواریها و
.) سختیها داشته باشد )اوتانز، یوسف و آوولیو، 3111
ابعاد تابآوری سازمان
الف ساختارهای مؤثر -
ب روابط اجتماعی -
ج پذیرش واقعیت -
- .) د نگرش مثبت نسبت به تغییر )اوتانز، یوسف و آوولیو، 3111
ابعاد خودکار آمدی مدیران
الف کسب تجارب موفق -
ب کسب تجارب غیرمستقیم و الگو گیری -
ج متقاعدسازی گفتاری -
- ) د برانگیختگی روانی و جسمی )هوی و میسکل، 3102
ابعاد خود پنداره مدیران
الف تعریف مدیران از شناخت خودشان -
ب تعریف مدیران از احساسات و عواطفشان -
ج تعریف مدیران از مهارتهایشان -
- ) د تعریف مدیران از رفتارهایشان )فراهانی و دیگران، 0210
منابع بالقوه مزیت رقابتی
رفتار سازمانی مثبتگرا متغیرهای ذیل را بهعنوان منابع بالقوه مزیت رقابتی معرفی مینماید:
کنفرانس بین المللی مدیریت و علوم رفتاری
International Conference on Management & Behavioral Sciences
Mbs2017.ir
الف خودکار آمدی -
ب امیدواری -
ج خوشبینی -
د تابآوری -
خودکار آمد : ی خودکار آمدی همان اعتمادبهنفس است. بندورا در تعریفی از خودکار آمدی اشاره به باور فرد به تواناییهایش
برای دستیابی به موفقیت در انجاموظیفه ایی معین از راه ایجاد انگیزه در خود و تأمین منابع شناختی برای خود و ایفای
اقدامات لازم دارد. خودکار آمدی با ابعاد عملکرد کاری نیز بسیار مرتبط است، به این صورت که افراد خودکار آمد به شکل
اثربخشی رهبری میکنند، تصمیمات اخلاقی میگیرند، خلاقیت بالایی داشته و دارای روحیه مشارکتی هستند. )ارنسینگ،
.) لوتانز و آوویو، 3113
امیدوار : ی اسنایدر در سال 0110 امیدواری را بهعنوان یک حالت انگیزشی مثبت که از احساس موفقیت مشتق شده از دو
آیتم عاملیت )انرژی( و گذرگاه )برنامهریزی برای دستیابی به هدف( است، تعریف نموده است. عاملیت یا کنترل درونی یکی از
عناصری است که امید را ایجاد میکند و این عنصر میتواند موجب خلق انگیزه جهت دستیابی به هدف شود )ارنسینگ، لوتانز
.) و آوویو، 3113
خوشبین : ی مارتین سیلگمان که او را پدر روانشناسی مثبتگرا مینامند، بیان میدارد که خوشبینی میتواند بهعنوان یک
سبک اسنادی تلقی شود که فرد حوادث مثبت را به خودش نسبت داده و حوادث منفی را به عامل خارجی و موارد خاص
.) نسبت میدهد. در بدبینی عکس این دیدگاه وجود دارد )شمرز، 3113
تابآوری: برخلاف تصورات قبلی که تابآوری یک توانایی غیرعادی و در افراد خاص قابلمشاهده است، روانشناسی مثبتگرا
معتقد است که تابآوری قابل یادگیری و همچنین قابل توسعه حتی در میان مردم عادی بوده و میتوان آن را اندازهگیری
کرد )کوتا، 3111 (. افراد تاب آور کسانی هستند که واقعیت را پذیرفته و قویاً به ارزشها و اعتقادات ثابت و بامعنا پایبند
هستند و دارای مکانیزم ها خود انطباقی اثربخشی هستند که به آنها این توانایی را میدهد که به واکنشهای غیرمنتظره
.) پاسخ دهند )کوتا، 3111
فرسودگی شغلی و تابآوری
امروزه هر کس در هر مکان و موقعیتی، درجاتی از استرس را در محیط کار احساس میکند و این واقعیت امری ملموس و
انکارناپذیر در سازمانهای مدرن امروزی است. فرسودگی شغلی یکی از نتایج استرسهای گوناگونی است که بهصورت علائم
جسمانی )سردرد و زخم معده( علائم روانی )افسردگی و اضطراب( و علائم رفتاری )افت کاری و غیبت( ظاهر میشود.
کنفرانس بین المللی مدیریت و علوم رفتاری
International Conference on Management & Behavioral Sciences
Mbs2017.ir
پژوهشهای اخیر نشان میدهد که تابآوری با فرسودگی شغلی کارکنان رابطه منفی دارد، یعنی با افزایش تابآوری،
.) فرسودگی شغلی کاهش مییابد )اکبر زاده و امیرپناهی، 0212
تابآوری با تعدیل عوامل ناشی از فرسودگی شغلی، سلامت روانی سازمان و کارکنان را تضمین نموده و به مقدار چشمگیری
از صدمات آنها میکاهد. افراد دارای سرسختی و تابآوری بالا در شرایط استرس و موقعیتهای ناگوار سلامت روانشناختی
خود را حفظ نموده و اصطلاحاً" دارای سازگاری هستند. پژوهشهای همچنین نشان میدهند تابآوری باعث کاهش اضطراب
.) و افسردگی میشود )اکبرزاده و امیرپناهی، 0212
آر آنجایی که تابآوری و تعهد سازمانی میتواند از عوامل مؤثر در پیشگیری و کاهش فرسودگی شغلی باشد، بنابراین پیشنهاد
میشود که ارکان اصلی تابآوری مانند همدلی، امید، خودکفایی، پیوند معنوی، مهارتهای انطباقی و مدیریت استرس در
آموزشهای کارکنان سازمان گنجانده شود. از سوی دیگر تعهد سازمانی علاوه بر نتایج سودمندی که برای سازمان دارد،
میتواند در پیشگیری از فرسودگی شغلی کارکنان مفید واقعشده و ضروری است مدیران و مسئولان برای بالا بردن سطح آن
برنامههای اجرایی داشته باشند. به کلام سادهتر سازمانها باید افرادی را به کار گمارند که به آن شغل علاقهمند بوده و مورد
) دیگر اینکه نفرات را در تصمیمات سازمانی سهیم سازند )اکبرزاده و امیرپناهی، 0212
خلاصه
تابآوری توانایی برگشت دوباره به وضعیت عادی در مقابله با مصائب، تعارض، شکست و یا مسئولیت است )لوتنز، 3113 (. در
گذشته نهچندان دور متصور بود که تابآوری یک توانایی غیرعادی در برخی افراد خاص میباشد درصورتیکه اکنون
پژوهشگران بر این اعتقادند که قابلآموزش و یادگیری بوده و قابلیت توسعه و افزایش در همه ردههای اجتماع را دارد )هوی و
) میسکل، 3102 .
مدل مفهومی
آمادگی)فرد، سازمان، جامعه(
سازگاری
پایداری )دوام(
استحکام
تابآوری
)فرد، سازمان، جامعه(
کنفرانس بین المللی مدیریت و علوم رفتاری
International Conference on Management & Behavioral Sciences
Mbs2017.ir
متغیر وابسته
متغیرهای مستقل
نتیجهگیری:
یکی از اهداف ضروری و استراتژیک همه سازمانها در مقابله و مواجهه با بحرانها، تابآوری میباشد. سازمانها همواره موظند
منابع خود را شناسایی نموده، آگاهی کافی از نیازهای خود داشته و شناخت دقیقی از عوامل زمینهساز بحران داشته.
همواره ظهور یک حادثه متأثر از دو عامل اصلی خطر و آسیبپذیری میباشد. حجم صدمات و آسیبهای وارده بسته به
مقادیری همچون مقابله با مخاطرات و ظرفیت تابآوری، تغییر مینماید. سازمان ملل متحد تابآوری را اینچنین تعریف
مینماید: توانایی یک سازمان یا یک جامعه در معرض مخاطره در استفاده از ظرفیتهای خود برای جذب یا پاسخ به خطر در
مدتزمان معین و بهصورت مؤثر.
تابآوری در برابر بلایا و سوانح مانند هر توانایی دیگر میتواند بهصورت بالقوه و ذاتی در جامعه وجود داشته و یا توسط
برنامهریزی و اقدامات قبلی، آموزش دادهشده و ایجاد شوند. تابآوری ظرفیتی برای مقاومت در مواجهه با فاجعه و استرس
ناشی از آن است. سعی دانشمندان علوم اجتماعی بر این است که قابلیت و توانایی انسان را برای سازگاری با محیط و غلبه بر
سختیها افزایش دهند.
در نگاهی گذرا هدف از تابآوری بهعنوان آرمان جهانی در سطوح مختلف فردی، سازمانی، شهری و جوامع مطرح است. لذا
لازم است افراد، سازمانها، جوامع و شهرها میبایست از قبل اصطلاحاً تاب آور شده باشند.
منابع:
عسگری، علی. ) 3103 (. آیا شما یک سازمان تاب آور در برابر بحرانها دارید؟. مجله اینترنتی بحران و سوانح، سال هفتم،
شماره چهاردهم، مطلب دوم، 32.aspx-www.disasterman.blogfa.com.cat
کنفرانس بین المللی مدیریت و علوم رفتاری
International Conference on Management & Behavioral Sciences
Mbs2017.ir
perative, The National Academies press, (2015), Disaster Resilience: A National Imwww.nap.edu
استاد تقی زاده، عباس. ) 0212 (. تابآوری بحران: مفاهیم، حیطهها و شاخصها.
استاد تقی زاده، عباس. ) 0210 (. مروری بر مفاهیم و کارکرد تابآوری جوامع در برابر بلایا و
حوادث. http://ostadtaghizadeh.blogfa.com/post/
حسن زاده، فرزانه. ) 0231 (. مثبتگرایی در رفتار سازمانی. مجله تدبیر، شماره 302 ، اردیبهشت 31
اکبرزاده، داود و پناه علی، امیر. ) 0212 (. رابطه تعهد سازمانی، تابآوری و سلامت با فرسودگی شغلی